Ölüm konusu, yetişkinlerle olsa da konuşulması en zor durumlardan birisidir.
Özellikle bu konuyu çocuklarla paylaşmak çok daha zordur.
Çocuklarda bu konuya verilen tepkiler farklı olabilir.
Bu konu hakkında sorular sormaya başlayabilir yahut da bu konudan kaçınmak isteyip, bu konu da soru sormaz konuşmaz ve içine kapanık dururlar.
Ebeveynler olarak biz de bu konuya hazırlıklı olmalıyız.
Çocukların verdiği tepkiler kadar ebeveynlerinde bu konuyu hazırlıklı olmaları önemlidir.
Peki Çocuklara Ölüm Nasıl Anlatılmalıdır?
Çocuklar yaş ve gelişim düzeyleri doğrultusunda ölümü kavrama şekilleri farklı oluşur.
**0-2 yaş çocuklarda ölüm kavramı;
Bu dönemde çocuklar ölüm kavramını tam anlamını bilmez ve bunu algılayamayacak kadar da küçüktürler.
Bu durumda ölüm kavramı çocuklar için, sürekli çevrelerinde olup olmaması ile fark edilir.
**2-4 yaş çocuklarda ölüm kavramı;
Bu yaş aralıklarına sahip çocukların çoğunda 4 yaş ve civarında belirsiz olan fakat 1-2 sınırlı bir bilgiye sahip olduklarıdır.
Bu yaş aralığında ölümün kalıcılığı hakkında şüpheleri olabilir yahut da kalıcı bir durum olduklarını düşünme yetilerine ulaşmış olmayacaktır.
Olayın ölen kişinin geleceğini sanarak ölen kişiyle ilgili ilerleyen zamanlar için planlamalar yapabilirler.
**4-6 yaş çocuklarda ölüm kavramı;
Genellikle bu dönemde çocuklarda özellikle okul öncesi çocukların olağanüstü oyun ve düşünce yapısına sahip olduklarını ve bu sihirli düşüncelerle aşırı ilgili oldukları dönemdir.
Bu dönemde sihirli güçlerini yeterince kullanamadığını yahut da yeterince dua etmediğini düşünebilirler.
Bu düşünce zamanla suçluluk düşüncesiyle gelişmiş olur.
**6-12 yaş çocuklarda ölüm kavramı;
Bu dönemde çocuklar ölüm kavramını yavaş yavaş anlamaya çalışmış ve ölümün artık bir son olduğunu bilirler.
Fakat bu süreçte çocuklarda sihirli düşünceler ve oyunlar hala devam etmekte ve bu düşüncelere inanışta sürmektedir.
Bu inanışta bazı şeylerin engel olabileceğini düşünseler de zamanla gerçek ölüm kavramını anlarlar ve genellikle genel düşüncelere yani yaşlı insanların öldüklerini düşünmeye başlamasıyla, anne-baba ve sevdiklerinin de ölümü yaşayabileceklerini düşüncesi gelişir.
**12-18 yaş çocuklarda ölüm kavramı;
Bu dönemde artık bu yaş arasındaki çocuklarda bir yetişkin gibi ölüm kavramını ve gerçeğini kavramış olurlar.
Bu yaş dilimindeki çocuklar hayatı sorgulama eğilimde olup ölüm hakkında felsefe yaparak düşünürler.
Bu sorgulamada “hayat nedir”, “ölüm nedir”, “ölmek nasıl bir şeydir”… gibi cümlelerle ilgilenmelere yönelmişlerdir.
Ergenlik döneminde somut düşünecek bilişsel gelişim aşamasına ulaşmış ve soyut kavramları da gelişme göstermiş olur.
Peki çocuklara ölüm haberi nasıl verilmelidir ve nelere dikkat edilmelidir?
Öncelikle çocukların bu konuyu anlatmaya ve açıklamaya en uygun zaman ve mekan önemlidir.
Haberi vereceğiniz yer sessiz olması, sakin bir yaklaşım izlenmesi ve şefkatli davranılmasına dikkat edilmelidir.
Bu durumda çocuk en yakını tarafından anlatılmalıdır.
Kendi yaşıtlarından, arkadaşlarında veya diğer yakınlarınızdan önce sizin çocuğunuzla iletişime geçilmesi önemlidir.
Çocuğunuza kötü haberi aniden vermek yerine bu konuyu çocuğunuza alıştırarak konuya girmeye, “ üzücü bir olay oldu” diye bir başlangıç yapıp çocuğunuzun yaşına ve algısını da göz önünde bulundurarak açıklamaya devam edin.
Bu konuda yukarıdaki yaşlara göre açıklamalardan yardım alınabilir.
Çocuğunuza en açık ve anlaşılır bir dille bu konuyu anlatmalı belirsiz kelime ve cümleleri kullanmamaya dikkat edilmelidir.
En önemlisi çocuğa ölen kişi ile ilgili ‘tekrar geri gelecek’, ‘şimdilik uyuyor’, ‘uykuya yattı’, ‘artık bizimle değil çünkü o gitti’ gibi cümleler çocuğun kafasında soru işareti yaratabilir ve ölüm kavramını anlayamayabilir ve ölümü kabul etmeyebilir ve bu da sağlıklı bir düşünce biçimi olmayabilir.
Çocuğunuza ölümden sonraki süreçlerden bahsetmeniz önemlidir, hem çocuk hem de siz bu süreç içerisinden en az yıpranmayla ayrılırsınız.
Çocuğunuza cenazeyle ilgili bazı işlemlerden ve süreçten bahsedip tören, defin işlemleri, inançlarınıza göre ve kültürel değerleriniz doğrultusunda bilgilendirilmesi de olabilir.
Çocuklara bu süreçte en büyük desteği siz vermelisiniz.
Ebeveyn çocukla birlikte yaşantınızın tekrar düzene gireceği konusunda güven ve destek verilmelidir.
Okula giden bir çocuğa birkaç gün dinlenmesi için süre verin ve birkaç gün sonra okula gideceğini ve arkadaşlarını göreceğini tekrardan hatırlatın.
Çocuk acılı bir dönemden geçmesiyle çocuğa sergilenen olumlu bakış açısı çocuğun bu yas sürecini daha iyi tamamlayarak çıkmasını sağlar.
Bu süreçte ölümü anlamak ve kabul etmek biz yetişkinler olarak zor olsa da çocuklar için de zor bir süreç olduğu unutulmamalıdır.
Çocuklarda yetişkinler gibi yas tutarlar ve bu yas sürecindeki evreleri yaşarlar.
Bu yas sürecinde en önemlisi de size yöneltilen her sorunun aslında değer verdiklerinin ölüp ölmeyeceğiyle alakalıdır.
Bu konu da ebeveyn çocuğa sakin bir şekilde yanında olduğunu hissettirmelidir.
Ayrıca çocuk için okula giden yaş aralığında olan çocuklarda okulu ölüm ile bilgilendirmeyle birlikte sınıf öğretmeni, rehber öğretmeni ve sınıfındaki arkadaşlarıyla desteklerinin çocuğun yas sürecini daha çabuk ve sağlıklı bir yas süreci geçirmiş olacaktır.
Uzman Psikolog Bilge Açıkgöz
